Manastiri i Shën Pjetrit në Vithkuq - Histori, legjenda dhe trashëgimi kulturore

Manastiri i Shën Pjetrit ngrihet mbi një kodër në verilindje të fshatit Vithkuq, në një zonë ku gjurmët e historisë janë të pranishme në çdo hap. Ai është ndërtuar mbi rrënojat e një tempulli të lashtë, ku ende ruhen mbeturina të një kalaje.

Themelimi dhe ndërtimet në shekuj

Sipas një kodiku të vitit 1739, dhuruar nga mitropoliti Krisanth i Kosturit, ndërtimi i manastirit ka nisur në vitin 1709 dhe është përfunduar në 1710. Ktitori i tij ishte arkondi Thanas Rimara, i cili kontribuoi me 7550 grosh. Përurimi u bë në mënyrë panagjirike nga mitropoliti Dhionisi i Kosturit, bashkë me mitropolitin Joasaf të Prespës.

Manastiri u zgjerua në disa faza:

• 1736 – Ndërtimi i kishëzës së Shenjtërve Anargjendë, Kozma dhe Damian.

• 1759–1764 – Ndërtimi i kishës së Shën Pjetrit nga kryemjeshtri Gjikë Lena dhe një grup mjeshtrash të njohur.

  
  

Një legjendë që mbetet në kujtesë

Sipas një legjende të njohur në zonë, gjatë ndërtimit të kishës është muruar gruaja e ustabashit në themelet e saj – një motiv dramatik që u përjetësua nga shkrimtari Viktor Eftimiu në dramën “Ustabash Gjikë Thana-Lena Vithkuqari”, përkthyer në shqip nga Ilo Mitkë Qafëzezi.

Arkitektura dhe organizimi i manastirit

Hyrja kryesore ndodhej në anën perëndimore – një derë e madhe druri me qemer cilindrik dhe gurë të punuar. Kompleksi kishte një oborr të brendshëm rreth 200 m², i rrethuar në tri anë nga konakët trekatësh, të ndërtuar me gurë dhe të zbukuruar me elementë arkitektonikë të pasur.

• Në katin e parë ndodhej hajati me kolona guri, ku gjatë panairit qëndronin çestexhinjtë.

• Rreth 40 qeli ndodheshin në formën e shkronjës “U”.

• Kati i dytë përfshinte dhomat e dhespotit dhe papa Sevos, një sallë për depozitimin e ujit si dhe gjelltoren me furrën e bukës.

• Në katin e tretë, ndërtuar në vitin 1908 nga emigrantët vithkuqarë në SHBA, ndodhej dhoma e epitropëve dhe një divan i mbyllur me xhamllëk.

  
  

Dhoma funksionale dhe ruajtja e bereqetit

Disa dhoma kishin funksione të veçanta:

• Një derë me qemer përballë kishës të çonte te haurët.

• Dhoma pranë pusit shërbente për magazinim.

• Një dhomë tjetër, me qemer në vend të tavanit, shërbente për ruajtjen e bereqetit, ndërtuar në vitin 1924 gjatë drejtimit të atë Zaharise.

  
  

Biblioteka e manastirit – një pasuri e çmuar

Në katin e dytë ndodhej edhe biblioteka, përmbi kubenë e kishës. Ajo ruante dorëshkrime të rralla me vlerë historike për Vithkuqin, Korçën dhe Voskopojën. Ndër më të njohurit ishin:

• “Traktati logjik” i Teodor Kavaliotit (1743)

• Veprat e Joan Gojartit në 12 volume (shtypur në Venecia, 1734)

• Shkrime të Dionis Aeropagitit dhe Meletiosit të Athinës

• Katekizmat e Kirilit të Aleksandrisë (Lipsi, 1758)

• Libra të shtypur në Shtypshkronjën e Voskopojës (1744)

  
  

Fundi i konakëve dhe trashëgimia që mbetet

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, konakët e manastirit u shkatërruan, ndërsa kisha e Shën Pjetrit është e vetmja që ka mbetur në këmbë. Sot, ajo mbetet një dëshmi historike, arkitektonike dhe shpirtërore e rrallë për Vithkuqin dhe më gjerë.

“KORÇA BOOM”